የኢትዮጵያ አዲስ ዓመት የሚጀምረው ስንት ሰዓት ላይ ነው?

ዓርብ ለቅዳሜ ምሽት፣ ጳጉሜን አምስት 2002 ዓም ማታ በኢትየጵያ ቴሌቭዥን ይተላለፍ የነበረውን የአዲስ ዓመት ዋዜማ እያየሁ ነበር፡፡ ከአሜሪካ የገባሁት በዚያው ቀን ነበርና ዕንቅልፌ ሊስተካከልልኝ ስላልቻለ በደንብ ነበር የተከታተልኩት፡፡ እኩለ ሌሊት ሊደርስ ሲል ግን አንድ አሳዛኝ ነገር ተከሰተ፡፡

የማከብራቸው አርቲስቶች ወደ መድረኩ ተሰባስበው ወጡና በዚያች ታሪካዊት ቀን ታሪካዊ ቀን ታሪካዊውን ስሕተት ሠሩት፡፡ እኩለ ሌሊት ስድስት ሰዓት ሊሆን ሽርፍራፊ ሰኮንዶች ሲቀሩ «አዲሱ ዓመት ሊገባ ስለሆነ እንቁጠር» አሉና ወደ ኋላ አሥር፣ዘጠኝ፣ ስምንት፣ እያሉ እስከ ዜሮ ቆጠሩ፡፡ ከዚያም ከምሽቱ ስድስት ሰዓት ላይ አዲሱ ዓመት ገባ ብለው ዐወጁ፡፡

«ሊቃውንቱ ስሕተት እድሜ ሲያገኝ ሕግ ይሆናል» ይላሉ፡፡ በጥንት ጊዜ አውስትራልያ የገባ አውሮፓዊ አይቷት የማያውቅ አዲስ ፍጡር ያይና የሀገሬውን ነዋሪ «ይህቺ እንስሳ ማን ትባላለች?» ብሎ ይጠይቀዋል፡፡ ያም የሀገሩ ነዋሪ «ካንጋሮ» ብሎ መለሰለት፡፡ ያም ሰው «ካንጋሮ» የምትባል እንስሳ አገኘሁ ብሎ ለዓለም ተናገረ፡፡ በሀገሬው ቋንቋ ግን «ካንጋሮ» ማለት «አላውቅም» ማለት ነበር፡፡ አንድ ሞኝ የተከለውን አምሳ ሊቃውንት አይነቅሉትም እንዲሉ ይሄው ስሟ ሆኖ ቀረ፡፡

ይህ የአዲስ ዓመት መግቢያ ሰዓትም በየሚዲያው እና በየአዳራሹ ብቅ ጥልቅ እያለ ሰነበተና ስሕተት «ሕግ» ሆኖ በአደባባይ ታወጀ፡፡ ለመሆኑ ግን የስሕተቱ መነሻው ምንድን ነው?

የመጀመርያው ቁርጥ ያለ ሕግ ካለመኖሩ የተነሣ ይመስለኛል፡፡ በሕገ መንግሥቱ አንቀጽ 51/20 ላይ አንድ ወጥ ካላንደርን ማወጅ የፌዴራል መንግሥቱ ሥልጣን መሆኑን ይገልጻል፡፡ ሳላውቀው ታውጆ ካልሆነ በቀር እስካሁን የተወካዮች ምክር ቤት ካላንደርን በተመለከተ ያወጣው ሕግ የለም፡፡ ስለዚህም እንደ ዘመነ መሳፍንት «ሰው ሁሉ በፊቱ መልካም መስሎ የታየውን ያደርግ ጀመር»፡፡

በሌላ በኩል ደግሞ የሚመለከታቸውን ባለሞያዎች በሚመለከታቸው ቦታ ያለማሳተፍ ልማዳችን የፈጠረው ሊሆንም ይችላል፡፡ አንድ ሰው እድሉን እና መድረኩን ካገኘ፤ ታውቃለህ ከተባለ፤ አጋጣሚውም ከተፈጠረለት ሁሉንም ይሆናል፡፡ ደራሲም፣ አዘጋጅም፣ ዳይሬክተርም፣ ተዋናይም፣ ይሆናል፡፡ ዘፋኝም፣ ኮምፖዘርም፣ ደራሲም፣ የድምፅ ባለሞያም ይሆናል፡፡ ይኼ ልማዳችን የዘመን አቆጣጠራችንን በተመለከተም በሞያው የደከሙ፣ ከልክ በላይ የሠለጠኑ፤ ነገሩን ከነምክንያቱ ሊያስረዱ የሚችሉ ሊቃውንት እያሉ ሞያውን የማያውቁት እና ለሞያውም ትኩረት የማይሰጡ አካላት ገቡበትና ሁሉም የየራሱን መንገድ ፈጠረ፡፡

እንደገናም ደግሞ ፈረንጅ ያደረገው ሁሉ ትክክል ነው የሚለው ክፉ ልማዳችንም ለዚህ ሳያጋልጠን አልቀረም፡፡ ፈረንጆቹ አዲሱን ዘመናቸውን የሚቀይሩት በእኩለ ሌሊት ነው፡፡ ያም እንኳ ቢሆን ትክክል ሆኖ አይደለም፡፡ የዘመን መለወጫ በሽርፍራፊ ሴኮንዶቹ የተነሣ በየጊዜው ይለዋወጣልና፡፡ ነገር ግን በልማድ ሕግ /customary law/ መሠረት በእኩለ ሌሊት ሰዓታቸውን በመጀመራቸው ከሰዓታቸው ጋር እንዲገጥም አድርገው ተጠቀሙበትና በዚያው ጸና፡፡ ታድያ እኛም ለመሠልጠን እንደ እነርሱ በእኩለ ሌሊት አዲሱን ዓመት መቀበል አለብን ተብሎ ሳይታሰብ አልቀረም፡፡

ፈረንጆቹ በእኩለ ሌሊት አዲስ ዓመታቸውን ቢቀበሉ እውነታቸውን ነው፡፡ ምክንያቱም የእነርሱ የቀን አቆጣጠር ከእኩለ ሌሊት አንድ ሰዓት አልፎ ይጀምርና በእኩለ ሌሊት ያልቃል፡፡ አዲሱ ዓመታቸውም 00 ብሎ የሚጀምረው በእኩለ ሌሊት ነው፡፡ ኮፒ በሚጠቅም መንገድ ከተደረገ አንዳንድ ጊዜ መልካም ነው፡፡ ነገር ግን ኮፒ ሲደረግ ለገልባጩ እንዲያመቸው አድርጎ ካልሆነ ከመኮረጅ የባሰ ስሕተት ይሠራል፡፡

ትምህርት ቤት እያለን የሚቀለድ አንድ ቀልድ ነበረ፡፡ አንድ ሰነፍ ተማሪ ነበረ ይባላል፡፡ ይኼ ተማሪ አራተኛ ክፍል ይደርስና እንዴት እንደሚያደርግ ግራ ይገባዋል፡፡ በመጨረሻም በፈተና ሰዓት አነጣጥሮ ተኳሽ መሆን እንደሚያዋጣው ራሱን አሳምኖ ፈተና ክፍል ይገባል፡፡ ከዚያም እያነጣጠረ ከጎበዙ ተማሪ መኮረጅ ይጀምራል፡፡ አንዲትም ጥያቄ ሳታመልጠው ይኮርጃል፡፡ በመጨረሻም ፈተና በሚመለስበት ቀን ግቢው ሁሉ በሳቅ አወካ፡፡

ለካስ ያ ሰነፍ ተማሪ ከጎበዙ ተማሪ ሲኮርጅ ከነ ስሙ እና ከነ ቁጥሩ ኑሯል የኮረጀው፡፡

የኛም አኮራረጅ የዚህን ሰነፍ ተማሪ ዓይነት ሆነ፡፡ ቢያንስ ቢያንስ የአዲስ ዓመት በዓል አከባበራቸውን ወስደን የኛ አዲስ ዓመት በሚከበርበት ሰዓት ብናደርገው ከሰነፉ ተማሪ አኮራረጅ የተሻለ በኮረጅን ነበር፡፡

ምናልባትም ደግሞ ነገሮችን በአራቱም አቅጣጫ ካለማየት የመጣም ይሆናል፡፡ ዕውቀት ማለት ነገሮችን ከአራት አቅጣጫ ማየት መቻል ነው፡፡ ማንበብ፣ መጠየቅ፣ መመራመር፣ ማነፃፀር፣ ማወዳደር፣ መተንተን የሚባሉት ነገሮች የሚመጡት ነገሮችን ከአራቱም አቅጣጫዎች ለማየት ሲሞከር ነው፡፡

በእኩለ ሌሊት ተነሥተው አዲስ ዓመት ገብቷል ብለው የሚያውጁ አካላት ሌላው ቀርቶ የእጅ ሰዓታቸውን እንኳን ቢያዩት በታረሙ ነበር፡፡ «ከሌሊቱ ስድስት ሰዓት» ነበር የሚለው፡፡ በዚያ ሰዓት ስድስት ሰዓት ካለ ደግሞ ሌሎች አምስት ሰዓታት ከፊቱ ሄደዋል፤ ወይንም ደግሞ ሌሎች ስድስት ሰዓታት ከኋላው ይቀሩታል ማለት ነው፡፡ በዚያ ሰዓት ስድስት ሰዓት ከተባለ ደግሞ ያ ሰዓት ያለፈው ቀን ቅጣይ እንጂ የአዲስ ቀን መጀመርያ አለመሆኑን መረዳት ይገባ ነበር፡፡

አንዳንዶች ይህንን የአዲስ ዓመት ጉዳይ ከገና እና ፋሲካ በዓላት ጋርም ያያይዙታል፡፡ በገና እና ፋሲካ በዓላት ጊዜ በዓሉ የሚበሰረው በእኩለ ሌሊት ነው፡፡ ከዚህ አያይዘውም አዲስ ዓመትም በእኩለ ሌሊት ይበሠራል ይላሉ፡፡ ገና እና ፋሲካ በእኩለ ሌሊት የሚበሠሩት በበዓላቱ ታሪካዊ ምክንያት የተነሣ እንጂ የበዓሉ ቀን በእኩለ ሌሊት ስለ ገባ አይደለም፡፡ ክርስቶስ የተወለደውም ሆነ ከሙታን የተነሣው በእኩለ ሌሊት ነው ተብሎ በቤተ ክርስቲያን ስለሚታመን በዓሉ በእኩለ ሌሊት ተከበረ እንጂ ዕለታቱ በስድስት ሰዓት ስለሚገቡ አይደለም፡፡

በቤተ ክርስቲያን ሁለት ዓይነት አቆጣጠሮች አሉ፡፡ የፀሐይ አቆጣጠር እና የጨረቃ አቆጣጠር፡፡ የፀሐይ አቆጣጠር ከጠዋቱ አሥራ ሁለት በኋላ ጀምሮ እስከ ሌሊቱ አሥራ ሁለት ሰዓት ይደርሳል፡፡ አብዛኛውን የሕዝቡ በዓላት እና አቆጣጠር /civil calendar/ የተመሠረተው በዚህ ነው፡፡ ሁለተኛው ደግሞ የጨረቃ አቆጣጠር ነው፡፡ ይህም በምሽቱ አሥራ ሁለት ሰዓት ጀምሮ በማለዳው አሥራ ሁለት ሰዓት ያልቃል፡፡ አብዛኛውን ጊዜ የቤተ ክርስቲያኒቱ በዓላት፣ በተለይም ዐበይት በዓላት የሚወጡት ይህንን አቆጣጠር ከፀሐይ አቆጣጠር ጋር በማጣመር ስለሆነ /Liturgical calendar/ ተብሎ ይጠራል፡፡ በሥርዓተ ጸሎት ምሽት ሲገባ የቀጣዩን ቀን ጸሎት የምናደርሰው የጸሎት አቆጣጠራችን የጨረቃን አቆጣጠር ጭምር ስለሚከተል ነው፡፡

በተለይም የነነዌ ጾም፣ የዐቢይ ጾም መጀመርያ፣ ደብረ ዘይት፣ ስቅለት፣ ትንሣኤ፣ ዕርገት እና ጰራቅሊጦስ በዚህ መሠረት የሚወጡ ናቸው፡፡ መሠረቱ ደግሞ የትንሣኤ በዓል ነው፡፡ የትንሣኤ በዓል ሦስት ነገሮችን መሠረት አድርጎ መውጣት አለበት፡፡ ከእሑድ መልቀቅ የለበትም፤ ከአይሁድ ፋሲካ በኋላ መሆን አለበት፣ ከእርሱ ጋር የተያያዙ በዓላትን ጥንት ማስለቀቅ የለበትም፡፡ እነዚህም ደብረ ዘይት እሑድ፣ስቅለት ዓርብ፣ ዕርገት ኀሙስ፣ ጰራቅሊጦስ እሑድ እንዲውሉ ማድረግ ነው፡፡

የትንሣኤ በዓል የሚወጣው በጨረቃ/ፀሐይ አቆጣጠር ነው፡፡ ምክንያቱም አይሁድ በዓለ ፋሲካቸውን የሚያወጡት በጨረቃ አቆጣጠር በመሆኑ ነው፡፡ አይሁድ በጨረቃ አቆጣጠር ተጠቅመው ያወጡትን የአይሁድ ፋሲካ በዓል አልፎ አማናዊውን ትንሣኤ ለማክበር በጨረቃ/ፀሐይ ቆጥሮ ማውጣትን ይጠይቃል፡፡ የሚገርመው ግን በዚሁ በጨረቃ ብንቆጥረው እንኳን አዲሱ ዓመት የሚገባው ከምሽቱ አሥራ ሁለት ሰዓት እንጂ ከሌሊቱ ስድስት ሰዓት ሊሆን አይችልም፡፡

ቤተ ክርስቲያን ሁለቱንም አቆጣጠሮች እንደየ አስፈላጊነታቸው ትጠቀምባቸዋለች፡፡

አንዳንድ መፍቀርያነ በዓል ደግሞ በዓሉ የሚያምረው እና የሚደምቀው በእኩለ ሌሊት ሲሆን ነውና በእኩለ ሌሊት ብናከብረው ምናለ ይላሉ፡፡ በዓሉን በእኩለ ሌሊት ማክበርና አዲሱ ዓመት በእኩለ ሌሊት ገባ ብሎ ማወጅ ይለያያሉ፡፡ የበዓሉን ዋዜማ ከእኩለ ሌሊት ጀምሮ እስከ ንጋት ድረስ ማክበር ይቻላል፡፡ የሺ ዘመናትን ሥርዓት እና አቆጣጠር በአንድ ሌሊት በማወቅ እና ባለማወቅ መናድ ግን በታሪክ እና በትውልድ የሚያስጠይቅ ነው፡፡

ሠለጠን የምንል ሰዎች ደግሞ ኢትዮጵያ ውስጥ ሆነን በጎርጎርዮሳዊው ቀመር ሰዓታችንን እንሞላዋለን፡፡ በኛ የሰዓት አቆጣጠርም ዕለቱ የሚጀምረው በኛ ከሌሊቱ ስድስት በእናንተ ደግሞ ከሌሊቱ 00 ሰዓት ነው፡፡ የኢትዮጵያን የዘመን አቆጣጠር እያከበሩ በአውሮፓ ሰዓት መጠቀም ግን በዶሮ ወጥ ላይ ማርማላታ እንደ መጨመር ነው፡፡ ሁለቱንም አያይዞ ማጥፋት፡፡

ታድያ የኢትዮጵያ አዲስ ዓመት የሚብተው ስንት ሰዓት ነው?

ይህንን ጥያቄ ለመመለስ እንችል ዘንድ አራት ነገሮችን እናንሣ፡፡ የመጀመርያው በኛ አቆጣጠር ዕለት የሚባለው ምንድን ነው? የሚለው ነው፡፡ ዕለት ሁለት ነገሮችን ይይዛል፡፡ ቀን እና ሌሊት፡፡ በፈረንጆቹ አቆጣጠር ዕለት የሚባለው ከመንፈቀ ሌሊት እስከ ማለዳ ያለውን ግማሽ ሌሊት፣ ከዚያም ከማለዳ እስከ ማታ ያለውን ቀን እና ከማታ እስከ እከየለ ሌሊት ያለውን ግማሽ ሌሊት የያዘው ክፍል ነው፡፡ በኛ ግን አንድ ቀን እና አንድ ሌሊትን ብቻ የያዘ አቆጣጠር ነው፡፡

ስንክሳሩ መስከረም አንድን ሲጀምር «ይህ የመስከረም ወር የተባረከ ነው፤ እሱውም የግብጽ እና የኢትዮጵያ ዓመቶች መጀመርያ ነው፡፡ የዚህ ወር ቀኑ እና ሌሊቱ እኩል 12 ሰዓት ነው» ይላል፡፡ ይህ የሚያመለክተን በመስከረም አንድ ቀኑ እና ሌሊቱ እኩል የሆነ አንድ ቀን እንጂ በግማሽ ሌሊት እና በሙሉ ቀን የሚቆጠር አይደለም ማለት ነው፡፡

ምንም እንኳን በየወራቱ የቀኑ እና የሌሊቱ ርዝመት ልዩነት ቢኖረውም ሰዓቱ ግን እኩል አሥራ ሁለት ሰዓት ቀን እና ሌሊት ነው፡፡ ለምሳሌ አሜሪካውያን በዓመት ሁለት ጊዜ የሰዓት ማስተካከያ ወደፊት እና ወደ ኋላ ያደርጋሉ፡፡ አውሮፓውያን፣ በተለይም ሰሜኖቹ ደግሞ ከአንድ ሰዓት ሌሊት እስከ ሁለት ሰዓት ቀን የሚደርሱበት ጊዜ አለ፡፡ በኛ ግን የቀኑ እና የሌሊቱ ርዝመት ብዙም ልዩነት የለውም፡፡

                                                     ቀኑ                         ሌሊቱ

        መስከረም                                 12 ሰዐት                     12

        ጥቅምት                                   11                             13

        ኅዳር                                       10                             14

       ታኅሣሥ                                     9                              15

       ጥር                                         10                             14

       የካቲት                                     11                            13

       መጋቢት                                   12                            12

      ሚያዝያ                                    13                            11

      ግንቦት                                     14                             10

      ሰኔ                                          15                                9

      ሐምሌ                                     14                             10

      ነሐሴ                                       13                             11

ይሆናሉ፡፡ ይህም የሚያሳየን ቀኑም ሆነ ሌሊቱ ከአሥራ አምስት እንደማይረዝም፤ ከዘጠኝ እንደማያንስ ነው፡፡

እንግዲህ አዲስ ዓመት በመስከረም ወር እንዲብት የተደረገበት አንዱ ምክንያት ቀኑ እና ሌሊቱ እኩል የሚሆንበት ጊዜ ስለሆነም ነው፡፡

ሁለተኛው ነገር ደግሞ የዓመቱን ወራት የምናወጣው በምን አቆጣጠር ነው የሚለው ነው፡፡ ቀደም ብለን እንዳየነው የዓመቱን ወራት የምንቆጥረው በፀሐይ አቆጣጠር ነው፡፡ በፀሐይ አቆጣጠር ደግሞ መዓልቱ ሌሊቱ ይስበዋል፡፡ ምክንያቱም ፀሐይ የሚሠለጥነው በቀን ነውና /ዘፍ 1፤14፣16/፡፡ ያ ከሆነ ደግሞ በአቆጣጠራችን ቀኑ ቀድሞ ይጀምራል ማለት ነው፡፡ በመሆኑም የኛ አንድ ሰዓት ማለዳ ላይ እንጂ እኩለ ሌሊት ላይ ሊጀምር አይችልም፡፡

ሦስተኛው ደግሞ የሰዓት አቆጣጠራችን ነው፡፡ በኢትዮጵያ የሰዓት አቆጣጠር አንድ ብሎ የሚጀምረው መቼ ነው? አዲሱን ዓመት በእኩለ ሌሊት የሚያውጁት ሚዲያዎች እንኳን መልሰው ጠዋት ይነሡና «መስከረም አንድ ቀን ከጠዋቱ አንድ ሰዓት ነው» ይሉናል፡፡ የፈረንጆቹ ሰዓት ግን በዚያ ሰዓት 7 ሰዓት ነው የሚለው፡፡ ምክንያቱም እኩለ ሌሊት ላይ አንድ ብሎ ጀምሯልና፡፡ አንድ ሰዓት ደግሞ ስድሳ ደቂቃዎች እና 3600 ሰኮንዶች ነው፡፡ ስለዚህም አንድ ሰዓት ለማለት እነዚህ ተቆጥረው ማለቅ አለባቸው፡፡ እነዚህ መቆጠር የሚጀምሩት ደግሞ ከጠዋቱ አሥራ ሁለት ሰዓት ላይ ነው፡፡ አሥራ ሁለት ሰዓት የሌሊቱ ማጠናቀቂያ ነውና፡፡

በአራቱ ወንጌላውያን ምግብና እናክብር ካልን ደግሞ በየአራት ዓመቱ አዲሱ ዓመት የሚገባ እና የሚወጣበት ይለያያል ማለት ነው፡፡ ማቴዎስ ምግብናውን ማታ በሠርክ 12 ሰዓት ጀምሮ በመንፈቀ ሌሊት በስድስት ይፈጽማል፤ ማርቆስ ምግብናውን በመንፈቀ ሌሊት ይጀምራል፣ በነግህ 12 ሰዓት ይፈጽማል፤ ሉቃስ ምግብናውን በነግህ 12 ሰዓት ይጀምራል፣ በእኩለ ቀን 6 ሰዓት ይፈጽማል፤ ዮሐንስ ምግብናውን በቀትር 6 ሰዓት ይጀምራል፣ በሠርክ 12 ሰዓት ያልቃል፡፡ እናም በምግብናቸው መሠረት ከሄድን ደግሞ በየዓመቱ የአዲሱ ዓመት መግቢያ ይለያያል ማለት ነው፡፡ ይህ ደግሞ ለሕዝቡ መምታታትን ይፈጥራል፡፡

አውሮፓውያንም ቢሆኑ ይህ በየዓመቱ ያለውን የወንጌላውያን መለያየት ያውቁታል፡፡ ነገር ግን የአዲስ ዓመት መግቢያቸውን በእኩለ ሌሊት ያደረጉት አንድ ወጥ ለማድረግ ነው፡፡ እኛም በዚያው በእኩለ ሌሊቱ ብንቀጥለው ምናለ? የሚሉ ሃሳብ አቅራቢዎች አሉ፡፡ ቀደም ብለን እንዳየነው የእነርሱ የዘመን መለወጫቸው ከሰዓት አቆጣጠራቸው ጋር አብሮ ይሄዳል፡፡ የኛ ግን ዘመን ለወጥን ብለን መልሰን ሰባት፣ ስምንት እያልን መቁጠሩ መምታታት ነው፡፡

እንግዲህ እነዚህን ነጥቦች ስናያቸው የኢትዮጵያ አዲስ ዓመት በእኩለ ሌሊት ሊጅምር የሚችለው የወንጌላውያንን መግቦት ከተከተልን በዘመነ ማርቆስ ብቻ ነው፡፡ ያም ቢሆን ከሰዓት አቆጣጠራችን ጋር ይጋጫል፡፡ ከሰዓት አቆጣጠራችንም ሆነ ከባህላችን ጋር፣ ብሎም ከመስከረም የቀን እና ሌሊት እኩል መሆን ጋር የሚገጥመው አዲሱን ዓመት በማለዳ አሥራ ሁለት ሰዓት ላይ መቀበሉ ነው፡፡

በዚህ ጉዳይ ላይ ጋዜጠኞች እና አርቲስቶች ጳጉሜ አምስት እና ስድስት ሌሊት ተነሥተው መከራ ከሚያሳዩን ሰነድ ማገላበጥ እና ምሁራኑን መጠየቅ አለባቸው፡፡ ሊቃውንቱም ቢሆኑ ደፍረው ወጥተው ማስረዳት ይጠበቅባቸዋል፡፡ የውይይት መድረክ የሚያዘጋጁ አካላትም አንዱ የመወያያ ጉዳይ አድርገው ፈር እንድንይዝ ቢያደርጉ ይመሰገኑበታል፡፡

ይበልጥ ደግሞ ያለ ምርምር በዘፈቀደ እየተፈጸመ ያለው ስሕተት ሕግ ሆኖ እንዳይቀጥል በሕገ መንግሥቱ አንቀጽ 51/20 መሠረት ፓርላማው አንዳች ነገር ማድረግ አለበት፡፡ በሀገሪቱ ወጥ የሆነ የዘመን አቆጣጠር የመወሰን ሥልጣን የተሰጠው የፌዴራሉ መንግሥት ሊቃውንቱን፣ ባለሞያዎችን እና ሕዝቡን አማክሮ፤ ሰነድ አገላብጦ እና ታሪክ መርምሮ ይህንን ዝብርቅርቁ የወጣውን የአዲስ ዓመት የመባቻ ሰዓት ጉዳይ አንዳች እልባት የሚሰጥ ዐዋጅ ማወጅ ይጠበቅበታል፡፡

መልካም ዘመን

ናይሮቢ፣ ኬንያ