ቅኝ አልተገዛንም?

አባት ሁልጊዜ ለልጁ ስለ ሀገሩ ታሪክ እና ወግ ይነግረዋል፡፡ በተለይም አንድ ነገር ደጋግሞ ያነሣለት ነበር፡፡ «ኢትዮጵያ ከሁሉም የአፍሪካ ሀገሮች ተለይታ ቅኝ ያልተገዛች፣ራስዋን ችላ የኖረች ሀገር ናት፡፡ የራስዋ ፊደል፣ የራስዋ የዘመን አቆጣጠር፣ የራስዋ ባሕል ያላት ናት» ይለዋል፡፡ አንድ ቀን ታድያ ልጁ ጥያቄ አነሣ፡፡ «ኢትዮጵያ ግን በእውነት ቅኝ አልተገዛችም?» የሚል፡፡ እናም አባቱን መሞገት ጀመረ፡፡

«አባዬ ግን በእውነት ኢትዮጵያ በአውሮፓውያን ቅኝ አልተገዛችም? ወይስ ለሞራሌ ብለህ ነው ነጻነቷን ጠብቃ የኖረች ሀገር ናት እያልክ የምትነግረኝ» አለው ልጁ፡፡

አባትዬውም ደንግጦ «ምነው ልጄ ምን አዲስ ነገር ተገኘ? ይህኮ እኔ የፈጠርኩት አይደለም፡፡ ዓለም በሙሉ የሚያውቀው እውነት ነው፡፡ የትኛውንም መጽሐፍ አገላብጥ፣ የትኛውንም ሊቅ ጠይቅ፣ ይህንኑ ብቻ ይነግሩሃል» አለው፡፡

ልጁም «ይህ ከሆነማ ሆኗል ተብሎ የሚታሰበውና የሚታየው ነገር ይለያያል» አለው፡፡

«እንዴት ማለት» አለ አባት፡፡
 

«ኢትዮጵያ ቅኝ አለመገዛቷ ሆኗል ተብሎ የሚታሰበው ነገር ነው፤ የሚታየው ነገር ግን ቅኝ ተገዝታ የኖረች ብቻ ሳይሆን አሁንም ቅኝ እየተገዛች መሆንዋን የሚያሳይ ነው» 

አባት ግራ ገብቶት ልጁን ትኩር ብሎ አየው፡፡ «መቼም የዛሬ ልጆች ተፈላሳሚዎች ናችሁ፡፡ የማታመጡት ነገር የላችሁም፡፡ እኛ አሜን ብለን የተቀበልነውን ነገር ሁሉ መጠራጠር አመላችሁ ሆኗል፡፡ ምን አግኝተህ ነው ይህንን ያልከው?» ሲል ጠየቀው፡፡

«ለምሳሌ በቀደም ዕለት እኔና አንተ እዚያ ቢሮ ሄድን፡፡ ታስታውሳለህ?» አለው ልጁ፡፡ «አዎ እና ምን ተፈጠረ?» አለው አባት፡፡

«በር ላይ የተፈጠረውን ታስታውሰዋለህ?» ልጁ መልሶ ጠየቀ፡፡

«ምን ተፈጠረ? ተፈተሽን ገባን፡፡ አለቀ» አለው አባት፡፡

«በጣም ጥሩ እኔ እና አንተ ተፈትሸን ገባን፡፡ ከእኛ አጠገብ የነበረው ፈረንጅ ግን ሰላምታ ብቻ ቀርቦለት ገባ፤ ለምን? እኔ እና አንተ ግብር ከፋይ የዚህች ሀገር ዜጎች ነን፡፡ እኔ እና አንተ አጥንታቸውን ከስክሰው፣ ደማቸውን አፈሰሱ እያልን ዘወትር የምናነሣቸው አባቶቻችን ልጆች ነን፡፡ ነገር ግን እኛ አንታመንም፤ ስለዚህ ተፈተሽን፡፡ ፈረንጁ ግን ታማኝ ነው፤ እናም ሳይፈተሽ በጥሩ ፈገግታ ገባ፡፡ እኛ አደጋ ሊያደርሱ ይችላሉ ተብለን እንጠረጠራለን፤ ፈረንጁ ግን ንጹሕ ነው ተብሎ ይታመናል፡፡

«ሆሆ» አለ አባት፡፡ «እና ይሄ ከቅኝ ግዛት ጋር ምን አገናኘው?»

«ቆይ ቆይ ታገሠኝ፡፡ እዚያ ቢሮ ብቻ አይደለምኮ፡፡ ታላላቅ በዓላት ሲከበሩ በየአደባባዩ ሐበሻ ሆነህ ፎቶ ግራፍ ላንሣ፣ ፊልም ልቅረጽ ብትል ጠባቂው አያሳልፍህም፡፡ ፈቃጁም በመከራ ነው የሚፈቅድልህ፡፡ እርሱም ቢሆን ዘመድ ካገኘህ፡፡ ፈረንጅ ከሆንክ ግን መልክህ ብቻ ይበ ቃል፡፡ የፈለግከውን ብትቀርጽ፣ የፈለግከውን ብታነሣ ማን ጠያቂ አለህ፡፡ እስኪ ወደ ታሪካዊ ቦታዎች ሂድ፤ ለሐበሻ ያልተፈቀዱ ቦታዎች ለፈረንጅ ክፍት ናቸው፡፡ አንተ የማታገኘውን መረጃ ፈረንጅ በቀላሉ ያገኘዋል፡፡

«አጎቴ ከውጭ ሀገር የመጣ ጊዜ ትዝ ይልሃል? ምሳ ሊጋብዘን እዚያ ሆቴል ገባን፡፡ እኔ መጀመርያውኑም እንዲህ ያሉ ፈረንጅ የሚያዘወትራቸው ሆቴሎች መሄዱን አልፈለግኩትም ነበር፡፡ ደግሞም ተናግሬያለሁ፡፡ ግን ከሄድን በኋላ ያልኩት ነው የደረሰው፡፡

«ምን ተፈጠረ፤ ነበርኩ አይደለም እንዴ?»

«አዎ ነበርክ፡፡ ነገር ግን አንተ ቅኝ ግዛትን መሬት ላይ ነው የምትፈልገው፤ እኔ ደግሞ ሰው ላይ፡፡ አንተ ስለ ድንበር የምታስበው በምዕራብ፣ በምሥራቅ፣ በሰሜን፣ በደቡብ እያልክ ነው፡፡ እኔ ደግሞ ድንበሩን ከመካከላችን ነው የምፈልገው፡፡

«እኛ ነበርን ወደ ሆቴሉ ቀድመን የገባንው፡፡ ወንበር ይዘን የተቀመጥነው፡፡ ነገር ግን አስተናጋጆቹ ሁሉ ፈረንጆቹን ለማስተናገድ ነበር ሽር ጉድ የሚሉት፡፡ እኛ ተቀምጠን ከኋላችን የመጡት ፈረንጆች ቀድመው ተስተናገዱ፡፡ አጎቴ ነገሩ ስላልገባውና የአስተናጋጆቹ ንዝህላልነት ብቻ ስለመሰለው ከራሱ ሀገር ጋር አወዳድሮ ተናደደ፡፡ በኋላም በመከራ ነው የታዘዙን፡፡ የሚገርመው ነገር የምግብ ዝርዝሩን ሳየው አንድም ኢትዮጵያዊ ምግብ አላገኘሁም፡፡ ለኔ አልገረመኝም፡፡ እዚያ ቤት የሚጠበቀው ፈረንጅ እንጂ ሐበሻ አይደለም፡፡ አንተም እንድትሄድ የሚጠበቅብህ ፈርንጀህ ነው፡፡ ተወው ምግቡን፡፡ ምግቡ የተጻፈበት ቋንቋ እንግሊዝኛ እና ፈረንሳይኛ ብቻ ነው፡፡ አንዳች የሀገርህ ቋንቋ የለውም፡፡ ከምግብ ዝርዝሩ ውስጥ ምን የሚል የእንግሊዝኛ ቃል እንዳየሁ ታውቃለህ?

«ምን አየህ ደግሞ? ዛሬ ለጉድ ነው መቼም አመጣጥህ» አለው አባቱ እየጓጓ፡፡

«ታንግ ኤንድ ሰንበር ይልልሃል ምግቡ»

«ታንግ ኤንድ ሰንበር ደግሞ ምንድን ነው?»

«እይውልህ ምላስ እና ሰንበር የሚለውን ለመግለጥ ነዋ፡፡ ምግቡን ሲያፈረንጁት እኮ ነው፡፡ ምናለ መጀመርያ በአማርኛ፣ ከዚያም ስሙን በእንግሊዝኛ፣ ቀጥሎ ስለ ምግቡ ባሕል እና ይዘት መጠነኛ ማብራርያ ቢሰጡ፡፡ አይ ቅኝ ያልተገዛ ሕዝብ፡፡

«ቋንቋ አለን ግን አንጽፍበትም፡፡ ቁጥር አለን ግን አናስብበትም፤ ባሕል አለን ግን አንኮራበትም፡፡ እስኪ ቻይናን እያት፡፡ መላውን ዓለም በቻይና ምግብ ቤት ስታጥለቀልቀው፡፡ የሠራተኞቹ አለባበስ፤ የምግብ ቤቱ ስም፤ ስሙ የተጻፈበት ቋንቋ፤ የምግቦቹ ስያሜ፣ ስያሜያቸው የተጻፈበት ቋንቋ፣ ግድግዳው ላይ የተጻፈው እና የተሳለው ነገር፣ የሚቀርብበት ዕቃ ምኑ ቅጡ ቤጂንግ ያለህ ነው የሚመስልህ፡፡

«እስኪ ዘመዶችህን እያቸው አባዬ፤ ኢትዮጵያዊውን ስምኮ ድራሹን እያጠፉት ነው፡፡ በግእዝ፣ በአማርኛ፣ በትግርኛ፣ በኦሮምኛ፣ በወላይትኛ፣ በሲዳምኛ ስሞች መጠራት እየቀረኮ ነው፡፡ የአሁኑ ዘመን የስም ፍልስፍና ቢቻል የልጆችህ ስም ከአራት ፊደል ያልበለጠ፣ ለቁልምጫ የሚያመች እና ያልተለመደ ይሁን የሚል ነው፡፡ ይህ አይደለም ግን ችግሩ፡፡ እነዚህን ነገሮች ለማሟላት እየተረባረብን ያለነው የፈረንጅ ስሞች ላይ ነው፡፡ ልክ ቅኝ የተገዙ አፍሪካውያን የሀገራቸውን ነባር ስሞች እየዘነጉ በቅኝ ገዥዎቹ ስሞች እንደተጠሩት እኛም ያንን መንገድ ሳንወረር እየተከተልነው ነው፡፡

«የነገው ትውልድ የሚወጣባቸውን ትምህርት ቤቶችንስ ታያለህ? የሚያስተዋውቁትኮ ብቁ ኢትዮጵያዊ መምህር አለን ብለው ሳይሆን አንዳች ፈረንጅ እኛ ትምህርት ቤት ያስተምራል እያሉና እርሱን በቴሌቭዥን እያሳዩ ነው፡፡ ምን ያድርጉ ይህ ቅኝ ያልተገዛ ሕዝብ ይህንን ነው የሚወደው፡፡ ማንዴላ ለነጻነት የተደረገ ረዥሙ ጉዞ በተሰኘው መጽሐፋቸው ላይ፣ በኢትዮጵያ አየር መንገድ ወደ አዲስ አበባ ሲመጡ፣ አስተናጋጆቹን እና ፓይለቶቹን ኢትዮጵያውያን ሆነው ሲያገኟቸው የተሰማቸውን ስሜት ይህ ቅኝ ያልተገዛ ሕዝብ አያውቀውም፡፡

«እስኪ የትምህርት ቤቶቹን ስሞች እይ፤ አጸደ ሕፃናቱም፣ አዳዲስ የግል ኮሌጆቹም በአብዛኛውኮ ኢትዮጵያዊ ስም የላቸውም፡፡ እነዚህ ሦስት ሺ ዓመት በነጻነት ኖረች በምትባል ሀገር የተከፈቱ፣ እነዚህ ፈረንጆች ሳይደፍሯት በነጻነት ኖረች ተብሎ በሚዘመርላት ሀገር የሚያስተምሩ፣ እነዚህ ቅኝ ሳንገዛ ድንበራችንን አስከብረን ኖርን እያሉ ልጆቿ በሚፎክሩላት ሀገር ያሉት ትምህርት ቤቶች ፈረንጅኛ ስያሜን በፈረንጅኛ ካልሰጡ ያደጉ አይመስላቸውምኮ፡፡ ከሀበሻ ገና ይልቅ የፈረንጅ ክሪስማስ የሚያከብሩት ትምህርት ቤቶቻችን በርግጥም ቅኝ ግዛት ያልነካን መሆናችንን ይመሰክራሉ፡፡

«የቻይናን፣ የጃፓንን እና የሕንድን ፊልም ያየ ሰው ሰዎቹ ኢትዮጵያውያን ሆነው ቢሠሩት እንኳን የቻይና፣ የሕንድ እና የጃፓን ፊልም መሆኑን ማወቅ ይችላል፡፡ እዚያ የሚያየው ባሕል እና ኑባሬ፣ እዚያ የሚታየው ሥርዓት እና ወግ፣ እዚያ የሚደረገው ድርጊት፣ ሃሳቡ እና አመለካከቱ የቻይና፣ የሕንድ፣ የጃፓን ነው፡፡ እስኪ አባዬ ብዙዎቹን የኛን ሀገር ፊልሞች ተመልከት፡፡ ሰዎቹ ኢትዮጵያውያን መሆናቸውን ባናውቅ ኖሮ የኢትዮጵያ ፊልም መሆኑን እንዴት እናውቅ ነበር? ደግነቱ ብዙዎቹን የፊልም ተዋንያን በድራማ እና በቴሌቭዥን ማስታወቂያ አስቀድመን ማወቃችን ጠቀመን እንጂ፣ ተቀጥረው ለሌላ ሀገር የሚሠሩ ነበር የሚመስለን፡፡

«አለባበሱ፣ ቤቱ፣ መኪናው፣ ባሕሉ፣ ጠባዩ፣ ምኑ ነው ኢትዮጵያዊ? ሃሳቡ እንኳን ሳይቀር የፈረንጅ ሃሳብኮ ነው፡፡ ፈረንጅ መንገድ ለመንገድ የሚታኮስ ፊልም ስለ ሠራ እኛም በሰላም ሀገር፤ ለዚያውም ከስንት ዓመታት በኋላ ባገኘናት ቀለበት መንገድ ላይ የሚታኮስ ፊልም መሥራት አለብን? የፍቅር ፊልሞቻችን እንኳን የፈረንጅን የፍቅር ጠባያት ነው የሚያሳዩን፤ ሐበሻ አያፈቅርም? ሐበሻ የፍቅር ዘፈን የለውም? በአማርኛ፣ በኦሮምኛ፣ በትግርኛ፣ በሶማልኛ፣ በአፋርኛ ፍቅር የለም? ለመሆኑ ሐበሻ ሃሳብ የለውም፤ ተረት የለውም፤ ጉዳይ የለውም፤ ለፊልም የሚበቃ ኑሮ የለውም፣ ለፊልም የሚበቃ ታሪክ የለውም? ቅኝ ሳንገዛ ሦስት ሺ ዓመት በነጻነት ኖረን፣ ድንበር አስከብረን፣ ለፊልም እንኳን የሚበቃ ነገር እንዴት አላተረፍንም? 

«ይሄ ዘርፋፋ ከናቴራ ለብሶ፣ ቀበቶ የሌለው ቦርፋፋ ሱሪ ሶርቶ፣ እንደ ባሕታዊ ሠንሰለት ታጥቆ የሚሄደው የሀገሬ ወጣት እውነት ቅኝ ያልተገዛ ነው? አሜሪካውያን ጥቁሮች ለምን ይህንን ዓይነት ልብስ እንደለበሱ ያውቀዋል? በዚያ የባርነት እና የልዩነት ዘመን ቀበቶ እንዳያደርጉ፣ ዘርፋፋ ልብስ እንዲለብሱ ለምን ይደረግ እንደነበር ይገባዋል? እነማን ከትውልድ ሀገራቸው በሠንሠለት ታሥረው ለባርነት እንደተዳረጉ? እነማንስ በተወሰዱበት ሀገር በሠንሰለት ታሥረው በከባድ የጉልበት ሥራ እንደ ተሰቃዩ ያውቀዋል? እነዚያ ለሦስት መቶ ዓመታት የነበረባቸውን ስቃይ ለማስታወስ ያደርጉታል፤ ሌላውን ባህላቸውን አጥፍተውባቸዋልና ይህንን ባህላቸውን ያጠፋባቸውን ታሪክ በመከራ ይስቡታል፡፡ ታድያ ቅኝ አልተ ገዛም ያልከው ወገኔ ይህንን ሲለብሰውስ ምን ማለቱ ነው?

«እና አባዬ ምናልባት መሬቱ ቅኝ አልተገዛ ይሆናል፡፡ እርሱም ቢሆን ያጠራጥረኛል፡፡ መሬት ማግኘቱ አንዳንዴ ከሀገሬ ሰዎች ይልቅ ለውጮቹ ሲቀናቸው አያለሁና፡፡ የርሱም አመለካከት ተቀይሮ ይሆናል፡፡ እኛ ሰዎቹ ግን ልባችን ቅኝ የተገዛ ይመስለኛል፡፡ ይልቅ ሆኗል ብለን በምናስበውና በሆነው መካከል ያለውን ልዩነት ማስተዋል እንጀምር፡፡ ምናልባት እየሆነ ያለው ሆኗል ብለን ከምናስበው የተለየ እንዳይሆን፡፡»

 አባት ትኩር ብሎ ነበር ልጁን የሚያየው፡፡ እርሱም በልጁ ላይ ሆኗል ብሎ የሚያስበውና እየሆነ ያለው ተለያይቶበት፡፡